آب و هوا می تواند بر سلامت و ویژگی های جسمانی فرد تاثیرگذار باشد. به طور کلی هوای معتدل در صورتی برای فرد مفید است که مزاج بدنش معتدل باشد. برای بدن بیمار هوایی مناسب است که ضد مزاج بیماری فرد را داشته باشد.

در متن زیر به برخی از آثار آب و هواهای مختلف بر سلامتی افراد از نظر طب سنتی اشاره می کنیم.
- هوای گرم: هوای گرم باعث لاغر و زرد شدن صورت و سوختن خلط ها در بدن می شود. منافذ بدن را باز می کند، لذا باعث افزایش تعریق و در نتیجه کاهش ادرار می شود. به سبب این ویژگی ها تمامی قوای فرد را تضعیف می کند، تشنگی فرد را بیشتر می کند و میل به غذا را کاهش می دهد.
در کل هوای گرم برای هیچ بدن سالمی منفعت ندارد، ولی در افرادی که به بیماری های ناشی از مزاج سرد مثل لقوه، قلنج و تشنج مبتلا هستند، مفید واقع می شود.
- هوای سرد: در مقایسه با هوای گرم، هوای سرد برای حفظ سلامتی افراد سالم مفیدتر است، چرا که بدن را استوار می کند و منافذ بدن را می بندد، لذا حرارت را در بدن حفظ می کند، غذا بهتر هضم می شود و میل فرد به غذا بیشتر شده و بیماری های گرم بهبود می یابند. در هوای سرد رطوبت ها به عرق تبدیل نمی شوند، پس در بدن تجمع می یابند. ادرار بیشتر شده و اجابت مزاج کمتر می شود.
- هوای مرطوب: رطوبت را در بدن نگه می دارد و برای افراد لاغر و خشک مزاج مفید است. به علاوه پوست را نرم و روشن می کند.

توصیه های طب سنتی برای فصول مختلف سال

بهار
تعریف منجمان و طبیبان طب سنتی از فصل بهار متفاوت است. از نظر این طبیبان فصل بهار نزدیک به 50 روز (کمتر از دو ماه) است و در واقع برهه ای از سال است که مردم کشورهای معتدل نیازمند پوشیدن لباس گرم به علت سردی هوا و یا خنک کردن هوا به علت گرمی آن نباشند.
هوای گرم و خشک تابستان باعث از بین رفتن آب بدن و باعث افزایش امراض گرم و خشک مثل تب می شود
این زمان ابتدای سبزی و خرمی زمین است و گیاهان و گل ها با شروع این فصل رشد می کنند. حیوانات و انسان ها به علت فرا رسیدن هوای معتدل، به شادی و سرور می پردازند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:

1- پاکسازی بدن
طبق نظر حکیمان طب سنتی در فصل زمستان خلط ها در بدن منجمد شده و تجمع می یابند. با آغاز گرما در فصل بهار، این مواد جریان یافته و به عروق و اعضای مختلف می ریزند. این حرکت می تواند موجب برخی از بیماری ها شود. به همین دلیل روش های گوناگونی برای پاک کردن بدن از این مواد توصیه شده است، مانند:
الف) فصد یا رگ زدن (باز کردن منفذی کوچک در دیواره رگ به وسیله نیشتر که باعث خروج اخلاط فاسد همراه با خون می شود). بهار مناسب ترین فصل جهت فصد است.
ب) قی کردن
ج) ایجاد اسهال

2- تغذیه
الف) همان طور که ذکر شد در فصل زمستان خلط ها در بدن جمع شده اند، پس در بهار بدن ما به غذای کمتری نیاز دارد. از سوی دیگر دستگاه گوارش در بهار گرم می شود و قوه هاضمه قوی می گردد. پس نباید خالی بماند. بنابراین توصیه می شود در این فصل بیشتر از غذاهای «مُزَوره» استفاده کنیم که ارزش غذایی کمی دارند.
ب) در بهار باید از خوردنی ها و آشامیدنی های گرم و تر، فعالیت بدنی و استحمام بیش از حد اجتناب کنیم، چون مزاج بهار «گرم و تر» است و این اقدامات نیز بدن را گرم و تر می کنند و می توانند باعث بیماری های گرم و تر شوند.
ج) باید از خوردن غذاهای شور، تلخ، تند و یا حاوی گوشت زیاد پرهیز کرد و از شربت های خنک مثل شربت غوره، انار و سکنجبین بیشتر استفاده کرد.

3- فعالیت بدنی
فعالیت بدنی باید در حد متوسط باشد. اگر ورزش و فعالیت سنگین انجام دهیم، گرمای زیادی در بدن تولید می شود که موجب حرکت خلط های فوق الذکر در بدن می گردد. به علاوه فعالیت بدنی کم نیز فایده ای برای بدن ندارد.

4- لباس
در کشورهایی که بهار در آن کمی سرد است، لباس پنبه ای مناسب است. اما در کشورهایی مثل هند که بهار کمی گرم است، بهترین لباس پوست سنجاب است. کرباس نرم نیز توصیه شده است.

تابستان
هرچند منجمین تابستان را از شروع تیر تا پایان شهریور می دانند، اما از نظر طب سنتی ایران، تابستان مدتی از سال است که در آن هوا گرم است و مردم محتاج به خنک کردن خود هستند.
تابستان مزاجی گرم و خشک دارد، البته این توصیف تنها در کشورهایی مثل ایران و عربستان صحت دارد که در تابستان باران نمی بارد، ولی در هندوستان و نواحی ساحلی تابستان گرم و تر است.
هوای گرم و خشک تابستان باعث از بین رفتن آب بدن و باعث افزایش امراض گرم و خشک مثل تب می شود، به ویژه اگر فرد جوان باشد. مزاج جوانان گرم و خشک است و اگر فعالیت بیش از حد داشته باشند، آب بدنشان از بین می رود. همچنین منطقه گرم و خشک احتمال ابتلا به این دسته از بیماری ها را افزایش می دهد.
در پاییز باید از استحمام با آب سرد خودداری شود، چرا که آب سرد مسدودکننده منافذ بدن است و در نتیجه مواد زاید تبخیر نمی شوند و در بدن تجمع یافته، باعث بیماری های مثل سرماخوردگی می شود
البته گرم و خشک بودن هوا در افراد مسن که مزاجی سردتر دارند، باعث کاهش مشکلات می شود. به خصوص امراض سردتر مثل بیماری های روماتیسمی و انواع ورم ها در تابستان کمتر رخ می دهند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:

1- پاکسازی بدن
الف) اگر فرد می تواند به راحتی قی کند، مکرر قی کند، چون در تابستان حرارت غالب است و حرارت تمایل به سطح دارد، حرارت در عمق بدن کم می شود، پس قوه هاضمه تضعیف می شود. در نتیجه خارج کردن خلط های باقیمانده ضروری است.
ب) اگر قی میسر نباشد، می توان از ملین هایی مثل آب میوه ها استفاده کرد.
ج) حتی المقدور فصد صورت نگیرد و اگر لازم شد، در حد اعتدال باشد.

2- تغذیه
در تابستان کمتر بخورید و بیاشامید. غذاها و آشامیدنی ها در تابستان باید خنک باشند و همان طور که ذکر شد، قوه هاضمه در این فصل تضعیف می شود، پس باید از غذاهایی استفاده کرد که راحت هضم می شوند.
مصرف این میوه ها و شربت ها در تابستان توصیه شده است: میوه هایی مثل گیلاس، آلو و آلوچه، خیار، خربزه، هندوانه، شیرخشت، هلیله زرد، شربت ریواس، آب عشقه، آب میوه ها، سکنجبین و شربت لیمو.

3- فعالیت بدنی
الف) وزش باعث افزایش گرما و کاهش آب بدن می شود، پس باید کمتر ورزش کرد و وقت بیشتری را به استراحت در هوای خنک و کنار آب روان اختصاص داد.
ب) در فصل تابستان رفتن به مناطقی که هوای خنک و مرطوب دارند، به ویژه در افرادی که مزاج گرم و خشک دارند بسیار مفید است. البته سفر در هوای گرم می تواند بسیار مضر باشد. لذا بهتر است در چنین مواردی فرد خود را تا حد امکان از گرما و آفتاب دور نگه دارد.
ج) در تابستان از حمام گرم بپرهیزید.

4- لباس
بهترین لباس در این فصل، لباس نخی است. چرا که نخ از خنک ترین پارچه ها است و به بدن نمی چسبد. به ویژه اگر نخ کهنه باشد، نرم تر و مناسب تر است.

پاییز
در پاییز مزاج سرد و خشک غالب است و این مزاج ضد مزاج خون که گرم و تر است می باشد؛ لذا در این فصل خون کمتر ساخته می شود. در این فصل به علت تفاوت شدید و ناگهانی بین هوای گرم نیمروز و هوای سرد بامداد و شب بیماری های زیادی بروز می کنند.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:

1- پاکسازی بدن
برای دفع خلط های تجمع یافته ای که در اثر حرارت تابستان تغلیظ شده اند، توصیه به انجام استفراغ شده است، چرا که اگر این خلط های غلیظ شده، از بدن خارج نشوند، در زمستان فاسد خواهند شد.
الف) قی کردن در پاییز منع شده است، چون بدون آنکه توان دفع اخلاط فوق الذکر را داشته باشد، باعث حرکت و جریان یافتن این اخلاط می شود.
ب) بهترین راه حل، فصد یا اسهال با مواد مسهل ضعیف است.

2- تغذیه
الف) همان طور که ذکر شد، در این فصل اخلاط غلیظ در تابستان باقی مانده اند و از طرفی قوای بدن به علت گرمای شدید تابستان تحلیل رفته است. بنابراین در پاییز باید از مصرف غذاهای شکم پرکن خودداری کرد.
ب) مصرف مواد غذایی گرم و تر به علت خشکی مزاج پاییز توصیه می شود، چرا که بدن را با توجه به مزاج سرد و خشک فصل به تعادل می رساند.
ج) همچنین غذاهای شور و نمک سود و گوشت صید، به علت خشکی زیاد نباید مصرف شوند.
د) استفاده از نوشیدنی هایی مانند گل شکر، آب انار و آشامیدنی های مفرح (خوش بو) توصیه شده اند.

3- فعالیت بدنی
الف) در این فصل خوابیدن در مکان سرد و برهنه نمودن سر و کم پوشیدن لباس توصیه نمی شود، زیرا همان طور که گفتیم تغییرات دما دراین فصل زیاد است و در کل باید از گرمای نیمروزی دوری کرد.
ب) در پاییز باید از استحمام با آب سرد خودداری شود، چرا که آب سرد مسدودکننده منافذ بدن است و در نتیجه مواد زاید تبخیر نمی شوند و در بدن تجمع یافته، باعث بیماری های مثل سرماخوردگی می شود.
ج) دراین فصل از خوابیدن با شکم پر بپرهیزید، چرا که غذاها به علت قوت و حرارت پایین بدن دیر هضم می شوند.

زمستان
مزاج زمستان سرد و مرطوب است. سرما به دلیل فاصله زیاد زمین از خورشید است و رطوبت و نمناکی هوا به دلیل بارش برف و باران به وجود می آید. البته در سرزمین هایی مثل هند و بنگلادش که در زمستان بارندگی ندارند، شرایط متفاوت است.
زمستان باعث زکام، آبریزش بینی، سرفه و به طور کلی بنا به اصطلاح حکمای طب سنتی باعث افزایش امراض بلغمی می شود. در حقیقت در صورت سالم بودن اعضای قفسه سینه نظیر ریه، رطوبت از مجاری بینی و دهان خارج می شود و در غیر این صورت درگیری ریوی، دندان، گوش و سایر اعضا رخ می دهد.
اطبای طب سنتی برای حفظ تندرستی در این فصل چند توصیه دارند:

1- پاکسازی بدن
هر فردی در این فصل بیمار شود، باید بلافاصله مواد زاید را از بدن دفع کند، چرا که به علت سرما منافذ بسته هستند و مواد خود به خود دفع نمی شوند. به ویژه استفاده از مسهل ها در این فصل توصیه شده است.

2- تغذیه
در این فصل توصیه به مراقبت بیشتر و تناول غذا به طور کامل شده است. مصرف آبگوشت، گوشت سرخ کرده، کباب و امثال آن همراه با دارچین توصیه می شود.

دکتر سعید صانعی: وقتی کفش می پوشید، پاهایتان معمولا در آن راحتند یا همیشه مشکل دارید؟ این مساله به طبع شما ارتباط دارد. تعجب نکنید! شناخت طبع گاهی به همان سادگی که فکر می کنید نیست. این آزمون به شما در شناخت دقیق طبعتان کمک می کند.

مزاج اصلی، همان مزاجی است که فرد با آن به دنیا می آید. این مزاج یا طبع همیشه همراه او بوده و مزاج یا طبیعت ذاتی اوست؛ درست مثل رنگ پوستی که با آن متولد می شود. اگرچه در طول عمر هر فرد به دلایل مختلف شامل اقلیم، تغییرات آب و هوایی، عادت های غذایی، حالت های روحی- روانی و عوامل بیماری زا این طبع کمی تغییر می کند اما اصل آن تغییر نخواهد کرد.

هرقدر علت های تغییر مزاج اصلی به مزاج ثانویه نزدیک تر باشد، طبیعت بیماری به طبیعت اصلی خودش شبیه تر و امکان درمان و بازگشت به شرایط عادی امکان پذیرتر است.



تست مزاج شناسی: سرد یا گرم؟ خشک یا تر؟ سرد یا گرم,خشک یا تر,تست,طبع,طبع بدن,تست مزاج شناسی,تست مزاج شناسی دکتر روازاده,تست مزاج شناسی آنلاین,تست مزاج شناسی در طب سنتی,تست مزاج شناسی روازاده,تست مزاج شناسی,آزمون مزاج شناسی آنلاین,آزمون مزاج شناسی دکتر خیراندیش,آزمون مزاج شناسی طب سنتی,آزمون مزاج شناسی روازاده,طب سنتی و گیاهان دارویی-داروی گیاهی
1- با حلقه کردن انگشت شست و انگشت وسط یک دست به دور مچ دست دیگرتان، وضعیت قرار گرفتن دو انگشت چگونه است؟الف: دو سر انگشت روی هم قرار می گیرد.ب: دو سر انگشت مماس یکدیگر قرار می گیرند.ج: دو سر انگشت به هم نمی رسند.2- اگر بدن تان را حرکت دهید، ساختار عضلات بیشتر است یا چربی؟الف: لایه های چربی زیاد دیده شده و حالتی از لرزش و بی ثباتی در آن دیده می شود.ب: حجم عضلات بیشتر بوده و بدن لرزش ندارد و گوشت بدن شل نیست.3- وضعیت موهای بدن اعم از سر و بدن به چه شکلی است؟الف: پرپشت، کلفت و تیره و صافب: پرپشت، کلفت و تیره و مجعدج: پرپشت، کلفت اما لخت و روشند: کم پشت، نرم و نازک و شکننده و چرب4- پوست تان چه رنگی است؟ این آزمون برای افراد سفیدپوست است.الف: رنگ سیاه با گرایش به کبودیب: رنگ سفید مایل به آبیج: رنگ سفید متمایل به سبزد: رنگ سفید مهتابی که فشار انگشت رنگ سرخ آن کم رنگ می شود.
تست مزاج شناسی: سرد یا گرم؟ خشک یا تر؟ سرد یا گرم,خشک یا تر,تست
5- مفاصل شما به چه شکلی است:الف: برجستگی مفصل ها به خوبی نمایان است.ب: برجستگی خاصی در مفصل ها دیده نمی شود.6- رگ های بدن، به ویژه دست تان دیده می شود؟الف: بلهب: خیر7- کف دست تان از نظر هندسی چه شکلی است؟الف:مربعب: مستطیلی و کشیده که انگشتان در درازای آن قرار دارند.ج: مستطیلی شکل که عمود بر انگشتان دست است.8- اگر کفش شما معمولی باشد؛ منظور اینکه طبی نبوده یا از نظر بلندی پاشنه در خانم ها و یا از نظر ساختاری برای کفش آقایان وضعیت خاصی ندارد، پای تان در کفش چه وضعیتی خواهد داشت؟الف: پایم را می زند.ب: کاملا راحت هستم.9- در جمع معمولا آغازگر بوده و در راس حرکت می کنید و تاثیر می گذارید یا بیشتر آرام هستید و تاثیر می گیرید؟الف: تاثیرگذارب: تاثیرپذیر10- اطرافیان شما را کم حرف می دانند یا پرحرف یا گزیده گو؟الف: پرحرفب: کم حرفج: گزیده گو
تست مزاج شناسی: سرد یا گرم؟ خشک یا تر؟ سرد یا گرم,خشک یا تر,تست
11- روی حرفی که می زنید، می ایستید و به درست و نادرست بودنش کاری ندارید یا اینکه می ایستید و در صورت اشتباه بودن آن را تصحیح می کنید یا دائما تغییر موضع می دهید؟الف: می ایستم و تغییر نمی دهم حتی اگر نادرست باشد.ب: می ایستم اما اگر با ارائه دلایل محکم متوجه شوم  اشتباه است، از حرفم بر می گردم.ج: دائما تغییر رای می دهم.12- از گفتن بسیاری از حرف ها شرم می کنید یا اینکه به راحتی هر حرفی را به زبان می آورید؟الف: هر حرفی باشد، می گویم.ب: حجب و حیا مانع از بیان بسیاری از حرف ها می شود.13- هر روز یا بیشتر روزها عصبانی می شوید؟الف: بلهب: خیر14- اگر عصبانی می شوید، عصبانیت شما زیاد طول می کشد یا بعد از مدتی فروکش می کند و پشیمان می شوید؟الف: فروکش نکرده و طولانی است.ب: فروکش کرده و پشیمان می شوم.15- به خوردن گرمی ها بیشتر گرایش دارید یا خوردن سردی ها؟ برای مثال خوردن چند عدد خیار را ترجیح می دهید یا چند عدد شیرینی؟الف: به خورد گرمی ها مثل شیرینیب: به خوردن سردی ها مثل خیار16- اگر تذکرات دیگران نباشد، اشتهای شما چطور است؟الف: زیاد ب: کمج: معمولیخودتان را بسنجید

فردی را تصور کنید که هدفش رفتن به مرکز خرید خاصی است اما بدون فکر مسیر دیگری را انتخاب می کند. او به مقصد رسیده است اما انتخاب مسیر اشتباه او را به دردسرهای بسیاری دچار می کند.درست مانند کسی که گرسنه است اما برای رفع گرسنگی، غذای نامناسب انتهاب می کند. راه انتهاب درست برنامه غذایی آگاهی از طبع است. حالا که به سوال ها پاسخ دادید، پاسخ آنها را هم با دقت بخوانید و طبع تان را بشناسید.پاسخ1: اگر گزینه «الف» باشد، شما دارای مزاج سرد و خشک بوده و استخوان بندی تان ریز است. اگر گزینه «ب» باشد، مزاج شما معتدل بوده و استخوان بندی شما متوسط است و اگر پاسخ گزینه «ج» است، مزاج تان گرم و تر بوده و استخوان بندیان درشت است.پاسخ 2: اگر پاسخ گزینه «الف»است، مزاج شما گرم و تر بوده و اگر پاسخ گزینه «ب» است، مزاج شما گرم و خشک است.پاسخ 3: اگر پاسخ شما گزینه «الف» باشد، مزاج شما گرم و خشک است. اگر پاسخ شما گزینه «ب» باشد، مزاج شما گرم و تر است. اما اگر گزینه «ج» پاسخ شما باشد، مزاج تان گرم وتر استوا گر جواب گزینه «د» است، مزاج تان سرد و تر است. هرچه مو نازک، شکننده و اصطلاحا شبیه به موی گربه باشد مزاج به سمت سرد و تری گرایش دارد و هرچ مود حالت دار با پایه قوی باشد، مزاج به سمت گرمی گرایش دارد.پاسخ 4: اگر پاسخ تان «الف» است، یعنی مزاج شما سرد و خشک است. اگر پاسخ تان «ب» است، مزاج تان سرد و تر است. اگر پاسخ شما «ج» است، یعنی مزاج تان مخلوط است و اگر پاسخ تان «د» است، یعنی مزاج شما گرم و تر است.پاسخ 5: اگر پاسخ شما گزینه «الف» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه شما «ب» است، مزاج تان سرد و تر است.پاسخ 6: اگر پاسخ «الف» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و تر است.پاسخ 7: اگر پاسخ تان «الف» است مزاج تان معتدل بوده و حد واسط بین گرم و سرد قرار دارد. اگر گزینه «ب» را انتخاب کرده اید مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه «ج» پاسخ شماست، مزاج تان سرد و خشک است.پاسخ 8: اگر پاسخ تان «الف» است، پای سینه دار و پهنی دارید و مزاج تان گرم و خشک است. اگر انتخاب شما گزینه «ب» است، پای تان باریک و استخوانی است و مزاج تان سرد و خشک است.پاسخ 9: اگر پاسخ «الف» است، گرم و خشک مزاج بوده و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان گرم و تر است. پاسخ 10: اگر پاسخ «الف» است، مزاج شما گرم و خشک است. اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و تر است و اگر گزینه «ج»، مزاج شما گرم و تر است، اما خشک نیست.پاسخ 11: پاسخ «الف» یعنی اینکه مزاج شما گرم و خشک است. پاسخ «ب» یعنی مزاج شما گرم و تر است و اگر گزینه «ج» را انتخاب می کنید مزاج تان سرد و تر است.پاسخ 12: اگر پاسخ شما «الف» است مزاج تان گرم و خشک است و اگر پاسخ «ب» است، مزاج تان سرد و تر است. البته شرایط رشد و تربیت هر فرد نیز روی رفتار او تاثیر دارد.پاسخ 13: گزینه «الف» نشانه گرم و خشک مزاج و گزینه «ب» نشانه سرد و تر مزاج است.پاسخ 14: گزینه «الف» نشانه گرم و خشک مزاج و گزینه «ب» نشانه گرم و تر مزاج است.پاسخ 15: اگر انتخاب تان گزینه «الف» است، مزاج تان سرد و تر و اگر انتخاب شما گزینه «ب» است، مزاج تان گرم و خشک است.پاسخ 16: اگر انتخاب تان گزینه «الف» است، مزاج تان سرد و تر، اگر انتخاب تان گزینه «ب» است، مزاج تان گرم و خشک و اگر گزینه «ج» را انتخاب کرده اید، مزاج تان معتدل است؛ یعنی بین مزاج گرم و تر است.

چطور نتیجه بگیریم؟اگر تعداد پاسخ های مثبت شما نسبت به یک مزاج بالاتر از نصف به علاوه یک باشد، مزاج شما همان است؛ برای مثال است اگر از 16 سوال پرسیده شده، پاسخ 10 سوال شما مرتبط به مزاج گرم باشد، مزاج شما گرم است.گرم و خشک: این افراد گرمایی بوده و معمولا فعالیت بدنی شان زیاد است. به مدیریت علاقه مند بوده و اغلب آنها را در پست های کلیدی می بینید. مدیران خوب و کارآمدی هستند اما زود عصبانیمی شوند و البته از عصبانیت شان زود پشیمان می شوند. معمولا طعم دهانشان در ساعت های ابتدایی صبح، تلخ است. در خرداد باید تدابیری بیندیشند تا دچار مشکل مزاجی نشوند. باید از خوراکی های سرد استفاده کنند.گرم و تر: صورت این افراد معمولا برافروخته بوده و فشار خونشان بالاست. خوش اخلاق هستند. اگر کاری به آنها سپرده شود به خوبی آن را انجام می دهند اما نیاز به یادآوری مکرر دارند در غیر این صورت آن را به اتمام نمی رسانند. بنابراین به دلیل همین کارهای نیمه تمامشان اصولا درگیری فکری زیادی دارند. اشتهای آنها خوب است و زیاد می خوابند.مستعد بروز جوش های پوستی هستند. پس باید مواظب خوراک شان  باشند.سرد و خشک: این افراد انرژی پایینی داشته و انعطاف پذیری کمی دارند. فعال نبوده و توان انجام کارشان پایین است و به همین دلیل بارشان را روی دوش دیگران می اندازند.به دلیل نامناسب بودن جریان خون در بدن دچار کم خونی یا تیرگی پوست می شوند. برای رفع این مشکل می توانند از ماساژ کمک بگیرند.این افراد مستعد ابتلا به افسردگی و وسواس بوده و از نظر ظاهری نیز استخوانی و لاغر هستند.سرد و تر: این افراد خوش اخلاق بوده، اضافه وزن داشته و چربی بدن آنها زیاد است. انرژی انجام کاری ندارند. رطوبت زیاد بدن آنها را به دو صورت آب دور لب ها، ریختن آب روی بالش و تعرق زیاد می بینید.اشتهای آنها خوب است اما با وجودی که زیاد غذا نمی خورند، چاق می شوند. سوخت و ساز بدنشان پایین است. اشتهای زیاد و پایین بودن میزان متابولیسم بدن از دلایل اضافه وزن آنهاست.

شاید بتوان گفت كه مزاج شناسی مهمترین بخش در فهم طب سنتی ایران و هم چنین طب اسلامی است. برای اینكه با اهمیت این موضوع بیشتر آشنا شوید لطفا به مقدمه زیر توجه فرمایید:

همواره تفاوت بین افراد توجه ما را به خود جلب می‌كند، برخی نوزادان زردی می‌گیرند برخی نمی‌گیرند، برخی بچه‌ها غذا خوب نمی‌خورند و برخی برعكس خیلی خوش اشتها هستند بعضی لاغر و بعضی درشت اندامند، برخی افراد شجاعند و برخی ترسو عده‌ای زود عصبانی می‌شوند و عده‌ای خیلی صبور و آرامند، برخی سخاوتمند و ولخرجند وعده‌ای برای یك ریال هم حساب و كتاب دارند، بعضی قدرت حافظه بالایی دارند و گروهی هم مرتباً مطالب را فراموش می‌كنند، یكی خواب سبك دارد و دیگری خواب سنگین یكی تند و تیز و پرانرژی است و دیگری كند كم انرژی عده‌ای به محض خوردن یك عدد خیار دچار دل درد می‌شوند و برخی هم می‌توانند نیم كیلو خیار را بدون ناراحتی میل كنند، یك نفر با خوردن كمی دارچین دچار خارش می‌شود و دیگری غذاهای خود را پر از ادویه می‌كند و مشكلی هم پیدا نمی‌كند، برخی با خوردن یك عدد خرما بدنشان جوش می‌زند و عده‌ای دیگر ممكن است یك بشقاب خرما بخورند و یك عدد جوش هم در چهرشان ظاهر نشود، برخی پوست خشك و عده‌ای پوست مرطوب و لطیف دارند، برخی مرتباً از اطرافیان خود اشكال می‌گیرند و به مسائل جزئی فكر می‌كنند، ولی عده‌ای به راحتی از كنار مسائل جزئی می‌گذرند، لازمه شناخت راز این تفاوت‌ها و نحوه اصلاح یا كنار آمدن با آن‌ها درك درست بحث مزاج شناسی است.

حكما معتقد بودند كه انسان، حیوان، گیاه و ... همه از چهار عنصر یا ركن اصلی تشكیل شده‌اند، یعنی هر چیزی از تأثیر این چهار ركن بر روی هم و ایجاد یك كیفیت جدید ایجاد می‌شود. این چهار ركن عبارتند از آتش، هوا، آب و خاك

1) آتش: طبیعت آتش گرم و خشك است، در گرمی آتش بحثی نیست، برای درك خشكی آن كافیست توجه كنیم كه تأثیر آتش بر رطوبت‌ها چگونه است، شما وقتی یك جسم مرطوب را حرارت می‌دهید خشك می‌شود، آفتاب وقتی به زمین باران خورده می‌تابد زمین را خشك می‌كند، لذا می‌گویند آتش گرم و خشك است.

2) هوا: طبیعت هوا گرم تر است این هوا شامل بخارات و گازهاست مثلا شما وقتی آب را حرارت دهید بخار می‌شود، بخار آب نسبت به خود آب از سطح انرژی بالاتری برخوردار است، بناراین هوا نسبت به آب گرم تر است.

3) آب: طبیعت آن سرد و تر است، تر بودن و رطوبت آن كه واضح است و از توضیح بالا مشخص شد كه آب نسبت به هوا سردتر است.

4) خاك: طبیعت آن سرد و خشك است، برای تبدیل سنگ معدن آهن به مایع، باید با حرارت زیاد آن را ذوب كنیم یعنی خاك نسبت به آب سرد و خشك‌تر است وقتی همین خاك را حرارت می‌دهیم و ذوب می‌كنیم گرم‌تر شده و روان یعنی مایع می‌شود.

تذكر: توجه داشته باشید كه در تر بودن، خاصیت سیالیت و انعطاف نیز می‌تواند مورد نظر باشد، آب و هوا را به شكل‌های مختلفی می‌توانید درآورید، هوا و آب به شكل ظرف خود در می‌آیند اما خاك و آتش این چنین نیستند، البته توضیحات فوق جهت نزدیك شدن مطلب به ذهن خواننده است والا توضیحات فلسفی دارد كه خارج از بحث ما است.

از تأثیر اركان چهار گانه بر هم به ترتیب زیر مزاج‌های مختلف ایجاد می‌شود.

1- گرم و خشك (آتش) + گرم و تر ( هوا) = گرم ( خشكی و تری یكدیگر را خنثی می‌كنند).

2- گرم و خشك (آتش)+ سرد و تر (آب) = معتدل ( گرمی و سردی خشكی و تری یكدیگر را خنثی می‌كنند)

3- گرم تر (هوا) + سرد و تر (آب) = تر ( گرمی و سردی یكدیگر را خنثی می‌كنند)

4- گرم و تر (هوا)+ سرد و خشك (خاك) = معتدل

5- سرد و تر (آب)+ سرد و خشك (خاك) = سرد

6- گرم و خشك (آتش) + سرد و خشك (خاك) = خشك

تا كنون پنج مزاج گرم، سرد، خشك، تر و معتدل ایجاد شد، حال در نظر بگیرید كه هر یك از این اركان چهارگانه بر ركن مقابل خود غلبه پیدا كند به عنوان مثال صد واحد آتش و یك واحد آب بر هم اثر بگذارند، آتش غلبه كرده و اثری از آب باقی نمی‌ماند و مزاج حاصله همان طبع آتش یعنی گرم و خشك خواهد بود، لذا چهار مزاج دیگر معادل طبع عناصر (اركان) چهارگانه حاصل می‌شود كه عبارتند از گرم خشك ، گرم و تر، سرد و تر، سرد و خشك.

1- لمس: گرمی و سردی پوست در لمس نشانه گرمی و سردی مزاج است، نرمی پوست نشانه رطوبت و زبری و سختی پوست نشانه خشكی مزاج است، البته این‌ها به شرطی صحیح است كه لمس كننده معتدل باشد یا در قیاس با پوست معتدل راجع به مزاج لمس شونده قضاوت كند. 2- چاقی و لاغری: لاغری نشانه خشكی و چاقی نشانه رطوبت است، درشتی اندام و گوشت فراوان در افراد دموی ( گرم و تر) دیده می‌شود و چربی در بدن نشانه سردی و تری است، لذا لاغرها صفرای و یا سوداوی هستند. 3- مو: زیادی مو رشد سریع و رنگ سیاه آن دلیل بر گرمی مزاج است، كمی مو و رنگ روشن آن دلیل بر سردی و مجعد بودن نشانه خشكی و موی صاف نشانه رطوبت است. 4- رنگ بدن: سفیدی رنگ پوست بدن دلیل بر سردی مزاج و سرخی و گندم‌گونی آن دلیل بر گرمی مزاج است، زردی نشانه گرمی، رنگ بادنجانی ( تیره بی‌روح و غیر درخشان) دلیل بر سردی و خشكی، رنگ گچی سربی نیز دلیل بر سردی مزاج است. 5- وضعیت اعضاء بدن: فراخی سینه، عروق برجسته و نبض قوی و درشتی مفاصل نشانه حرارت است و خلاف این‌ها نشانه سردی است. 6- تأثیر گرفتن از سردی و گرمی، تری و خشكی: افراد گرم مزاج تحمل گرما را ندارند و در هوای خنك راحت‌ترند، همچنین غذاهای گرم مثل ادویه با آنها سازگاری ندارد، ممكم است با خوردن كمی دارچین خارش بگیرند یا با خوردن چند خرما جوش بزنند، برعكس سردمزاجان به غذا و هوای گرم بیشتر علاقه دارند، مایل به شیرینی و گریزان از ترشی سردی‌ها بوده و و با خوردن ترشی‌ها ممكن است هنگام خواب، آب از دهانشان خارج شود. 7- افعال: افراد سرد مزاج در شروع یك كار مشكل دارند و به اصطلاح دیر گرم می‌شوند، اما گرم مزاجان كارها را بسرعت شروع می‌كنند، گرمی مزاج گاه باعث شتاب زدگی و عجول بودن می‌گردد و این افراد ممكن است ثبات رأی نداشته باشند خشمگین شدن هم از علامات گرمی مزاج است اما سرد مزاجان برعكس افرادی آرام و صبور هستند. 8- فضولات دفع شده: موادی كه به صورت عرق،ادرا، مدفوع و ... از انسان دفع می‌شود، می‌تواند نمایانگر حرارت و برودت مزاج باشد، این مواد در صورتی كه پُر رنگ و دارای بوی تند باشند نشانه حرارت مزاج و در صورتی كه كم رنگ و بی‌بو باشند نشانه سردی مزاج می‌باشد. 9- خواب و بیداری: زیادی خواب نشانه سردی و یا رطوبت است، كم‌خوابی معمولا ناشی از گرمی و یا خشكی مزاج است. 10- وضع روحی- عصبی: قوت، سرعت و كثرت افعال مربوط به روح و اعصاب و نشانه گرمی است، مثلا گرم‌مزاجان پرحرف هستند و با سرعت بیشتری صحبت می‌كنند در حالی كه سرد مزاجان خیلی آهسته آرام شمرده صحبت می‌كنند و كم حرف‌ترند، قدرت یادگیری و حافظه در گرمی مزاج بهتر می‌شود، یبوست باعث ثبات رأی و رطوبت باعث انعطاف پذیری می‌شود، سردی مایه ترس و گرمی مایه شجاعت است.

الف - خصوصیات جسمی: غالباً این افراد لاغر اندام هستند، رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی می‌زند، پوستی گرم و خشك دارند، گرمایی هستند تحمل فصل تابستان را ندارند، عطش زیاد دهانی خشك دارند، بهترین فصل برای ایشان فصل زمستان است، كم خواب هستند، تمایل به خوردنی ترشی‌ها مثل لواشك و سركه و همچنین میوه‌های سرد مثل خیار كاهو دارند به خوردن خوراكی‌های شیرین كمتر تمایل نشان می‌دهند.

ب – خصوصیات روانی: زود عصبانی شده و زود هم آرام می‌شوند، افرادی پرجنب و جوش، پر انرژی، باهوش و پر حرف هستند.

نكته: اگر همسر شما صفراوی مزاج است در فصل تابستان مخصوصاً هنگامی كه یك غذای گرم هم خورده باشد ممكم است وقتی به خانه برگردد به شدت عصبانی باشد، مراقب باشید تا به شعله آتش او دامن نزنید، بهترین كار این است كه با یك لیوان شربت خنك یا یك بشقاب هندوانه از او استقبال نمایید، یا از كلمات محبت آمیز از او استقبال كنید، این كار شما مانند آبی است كه روی آتش بریزید و آتش صفرا را فرو نشانید، همانطور كه گفته شد افراد صفراوی خیلی زود آرام شده و از عصبانیت خود پشیمان می‌گردد.

الف – خصوصیات جسمی: غالبا این افراد درشت اندام بوده، دارای پوستی سرخ و سفید و موهای پرپشت هستند، نبض پر و قوی دارند، خواب خوبی دارند گرچه تحمل بی‌خوابی هم برایشان راحت است، این افراد نه تحمل گرمای زیاد را دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در كل تحمل سرما برایشان راحت‌‌تر است، علاقه به شیرینی ترش دارند و تقریبا همه نوع غذا را می‌خورند پوست بدن ایشان گرم مرطوب و نرم است. ب – خصوصیات روانی: انسان‌هایی شجاع و جسور بوده معمولا پیشرو و رهبر گروه می‌باشند بطور معمول انسان‌های آرامی هستند ولی سعی كنید از ظرفیت آنها سوء استفاده نكنید چرا كه هنگام عصانیت ممكن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.

الف – خصوصیات جسمی: غالبا این افراد چاق و پر چربی هستند، پوست سفید و موهای كم پشت دارند تشنه نمی‌شوند و دهان مرطوب دارند خواب زیادی دارند، تمایل به مصرف گرمی‌ها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردی‌ها از جمله ترشی از خود نشان نمی‌دهند فصل زمستان فصل بدی برایشان می‌باشد.

ب – خصوصیات روانی: این افراد كم انرژی و كند هستند، معمولا صبور و آرام هستند و كمتر عصبانی می شوند.

الف – خصوصیات جسمی: این افراد اندامی لاغر دارند، خواب این افراد كم بوده و بینی خشكی دارند، به شیرینی و گرمی‌ها نسبت به سردی‌ها تمایل بیشتری دارند، بیشتر تمایل به هوای گرم دارند و در فصل بهار راحت‌ترند، فصل پائیز برای ایشان فصل نامطلوبی است. ب – خصوصیات روانی: سوداوی مزاجان افرادی دقیق، منظم، دوراندیش و محاسبه‌گر هستند. آنچه تاكنون راجع به آن صحبت شد عبارت است از مزاج سرشتی یعنی مزاجی كه از طریق ارث از پدر و مادر به فرد منتقل می‌شود، هر فرد وقتی متولد می‌شود دارای یك مزاج سرشتی است و همین مزاج برای او یك حالت طبیعی است بنابراین اگر كسی مزاج گرم و خشك، گرم وتر، سرد و خشك و سرد و تر دارد به این معنی نیست كه دچار بیماری ناشی از صفرا، سودا، بلغم یا دم است آن چیزی كه باعث بیمای است غلبه خلط دم، صفرا، سودا یا بلغم است كه در آینده به آن اشاره خواهیم كرد.

هر سنی برای خود یك مزاجی دارد، از تولد تا 15 سالگی سن دم یا بهاری می‌باشد از 15 تا 35 سن صفرا، از 35 تا 60 سال سن سودا و بعد از 60 سال سن بلغم است. تقسیم بندی فوق به این معناست كه كودك در سن رشد گرم و مرطوب است، زیرا گرمی و رطوبت برای رشد لازم است، به تدریج كه كودك رشد می‌كند این رطوبت غریزی مصرف شده گرمی و خشكی در سن جوانی غلبه می‌كند این سن، سن هیجان، شور، نشاط، انرژی، فعالیت، كار و تلاش است و اتفاقات مهم زندگی مثل تحصیلات عالی، ازدواج، انتخاب شغل و ... در این دوره و با شور جوانی همراه است، با افزایش سن این حرارت غریزی تحلیل رفته و بدن سردتر می‌شود سن سودا زمان سردی و خشكی است این سن زمان تكامل عقل و تدبیر است انسان دوراندیش و عاقبت‌نگر می‌شود برای تربیت فرزندان خود و تأثیر در اجتماع انتخاب‌های پخته‌تری انجام می‌دهد بعد از 60 سالگی رطوبت خارجی غالب شده و بدن سردتر می‌شود انسان مرتب چرت می‌زند و سست و بی‌حال می‌گردد فراموشی به سراغ او می‌آید و آنچه آموخته بود از یاد می‌برد این سردی و تری آن قدر زیاد می‌شود تا شمع وجود را خاموش نماید و مرگ به سراغ انسان بیاید.

هر فصلی مزاجی مخصوص به خود دارد بهار گرم وتر تابستان گرم و خشك پاییز سرد و خشك زمستان سرد و تر می‌باشد. همانطور كه می‌بینید ترتیب فصول سال هم مانند عمر انسان است، از گرمی به تری شروع و با سردی و تری خاتمه می‌یابد، گرما و رطوبت بهار باعث رشد گل‌ها و سبزه‌ها و شروع جدید می‌شود و در تابستان با گرمی و خشكی میوه‌ها می‌رسند پاییز سرد و خشك است برگ‌های درختان زرد و خشك شده و بر زمین می‌ریزند و لذا در متون دینی به ما دستور داده‌اند كه خود را از باد پاییز بپوشانید كه بر شما نیز همان اثری را دارد كه بر درختان دارد، زمستان فصل سرما و رطوبت است، برف می‌بارد و درختان و خیلی از حیوانات به خواب می‌روند، مانند مرگ انسان و البته مرگ انسان هم نوعی خوابیدن است كه قرار است مانند درختان بهاری مجدداً از خواب بیدار شود.